Met zoveel rampspoed hebben bestuurders en commissarissen de trouwe aanhang van Brill wat uit te leggen. Een ‘pas op de plaats’ en ‘geen wilde acquisities’, zo typeerde interim-ceo Peter Hendriks het tijdens de onlangs gehouden aandeelhoudersvergadering (ava). De voorzichtige maar gestage groei van de afgelopen jaren maakt noodgedwongen plaats voor het aanpakken van enkele probleemdossiers. De uitgeverij uit Leiden heeft het nodige werk te verzetten om de resultaten weer op te vijzelen.  

Zakenpartner omgevallen
Een van de meest urgente zaken op het bordje van tijdelijk topman Hendriks is het vinden van een nieuwe partij die Brill helpt bij de distributie van boeken.

Brill geeft gespecialiseerde publicaties uit op vakgebieden als theologie, filosofie, geschiedenis en literatuur. Met een beurswaarde van circa 40 miljoen euro behoort het tot een van de kleinste bedrijven aan de Amsterdamse beurs. Van oudsher heeft het een trouwe schare aandeelhouders die zich al lang verbonden voelen met het bedrijf.

Tot aan de zomer verliep 2022 volgens financieel eindverantwoordelijke Wim Dikstaal redelijk volgens plan, maar daarna werd Brill midscheeps geraakt door het faillissement van zijn Britse distributiepartner Turpin. Het betekende een schadepost van één miljoen euro. Bij deze partij had Brill een deel van zijn boekenvoorraad gestald. Ook waren de Britten namens Brill verantwoordelijk voor het sturen en innen van rekeningen. Naar het geld dat de uitgever nog tegoed heeft, lijkt het te kunnen fluiten. Om die reden heeft Dikstaal deze post in de boeken als verlies verwerkt.

Mede door deze zeperd bedroeg het verlies onderaan de streep 3,5 miljoen euro; 2022 ging zo de boeken in als een van de slechtste jaren in de lange historie van de uitgever.

Niet solide
Vlak voor het faillissement had Brill de samenwerking met Turpin al opgezegd. Toch kwam die ingreep rijkelijk laat. Al jaren viel uit het jaarverslag van de uitgever op te maken dat de Britten een allesbehalve solide partij waren. Zo wees controlerend accountant PricewaterhouseCoopers (PwC) er al sinds 2018 op dat het steunen op Turpin een verhoogd risico met zich meebracht op een materiële fout in de jaarrekening. Voor PwC was de distribiteur daarmee een zogeheten kernpunt van de controle.

Volgens Brill was het niet makkelijk om snel over te stappen naar een andere partner. Er zijn volgens Hendriks niet veel bedrijven die dat proces aankunnen en willen doen. Inmiddels zijn wel afspraken met nieuwe distributiepartners gemaakt. Ook is het risico dat het nog een keer zo fout kan gaan afgenomen, door de steeds verdere digitalisering. Brill richt zich meer op digitale uitgaven en wil nog maar zo min mogelijk in gedrukte vorm publiceren. Dat is volgens Hendriks beter voor de auteurs, voor de winstgevendheid en het maakt Brill minder afhankelijk van fysieke distributiekanalen.  

Nog geen nieuwe topman
De tegenslag met Turpin viel zo ongeveer samen met een onrustige periode in het bestuur van het bedrijf. Vorig jaar is de oude bestuursvoorzitter aan de kant gezet, terwijl nog geen opvolger paraat stond. Toen commissarissen eenmaal een opvolger hadden binnengehaald, bleek dit voor hem uiteindelijk toch niet de baan die hij had verwacht. Deze man stapte na vijf maanden alweer op.

Sinds eind februari geeft Hendriks als interim-topman leiding aan Brill. Commissarissen weten nog niet wanneer een nieuwe topman aan de slag gaat. Zij werken nog aan een profiel voor een beoogde ceo. Zodra dat rond is, kan de zoektocht van start.  

Doelstellingen staan
Voor Brill staat dit jaar in het teken van stabilisatie. Toch blijven de doelstellingen van een jaarlijkse omzet van 60 miljoen euro in 2025 met een winstmarge (ebitda) van minimaal 17 procent, nog altijd staan. Dat moet bovendien op een sociaal verantwoorde en op economisch houdbare manier. Cfo Dikstaal benadrukte desgevraagd dat het behalen van de doelen wel ‘lastiger is geworden’.

De digitaliseringsslag biedt Brill veel mogelijkheden, zo zei Hendriks. Het zogenoemde open access-programma zorgt ervoor dat meer mensen toegang hebben tot de publicaties van het bedrijf. Om een idee te geven; van een traditioneel boek verkoopt Brill er misschien 100 op een normale dag, en 200 op een goede dag.

De opbrengsten zijn beperkt, terwijl de kosten hoog zijn. Dit toont het manco van het traditionele verdienmodel van de wetenschappelijke uitgever: de boeken zijn bestemd voor een beperkte doelgroep. En als het dan ook nog om fysieke boeken gaat, is het lastig hier een goede boterham mee te verdienen. Om die reden is Brill al enkele jaren bezig met het uitbrengen van steeds meer digitale edities.

Dat lijkt nog niet echt te vlotten. In de laatste jaren schommelt de omzet uit digitale producten tussen de 56 en 58 procent van het totaal. Een groot deel van de verkopen komt dus nog altijd uit de oudere activiteiten, die minder attractief zijn. 

In de laatste jaren kwam de klad in het opschalen van digitale publicaties

Bron: rapportages Brill. Bedragen in miljoenen euro’s.

Nu er steeds meer pakketten via bibliotheken worden verspreid en e-books oprukken, hebben veel meer wetenschappelijke studenten toegang tot deze informatie. In feite hoopt Brill zo eindmarkten groter te maken.

Content is king, aldus Hendriks. Het begint bij kwaliteit, en als dan ook het aantal artikelen toeneemt kun je langzamerhand bibliotheek-budgetten claimen.

Nog niet volwassen
Aandeelhouders dringen bij accountants en beursbedrijven al jaren aan op meer informatie over kritische onderdelen van het bedrijf, waaronder de werking van it-systemen, cyberrisico’s en de werkcultuur. De boekencontroleur brengt over dergelijke zaken ieder jaar verslag uit aan de bedrijfsleiding, in de zogeheten ‘management letter’. De in dat verslag opgenomen bevindingen en aanbevelingen zijn ook voor aandeelhouders relevante informatie.

Controlerend accountant PwC antwoordde op vragen van beleggers dat Brill nog kan groeien naar een hoger volwassenheidsniveau als het gaat om de interne controle en informatietechnologie (IT). Volgens PwC is de uitgever van een zodanige omvang en complexiteit dat er nog stappen te zetten zijn, bijvoorbeeld door meer en betere vastlegging van controles en processen. Op IT-gebied is de stap naar een meer solide organisatie ingezet, maar dat vraagt tijd.

Als Brill de verbeterslag weet te maken, kan de management letter in de toekomst korter, aldus de verantwoordelijke accountant. Mede op advies van PwC heeft Brill daarvoor een interne controleur aangesteld. Dat kan voor verbetering zorgen, maar is geen wondermiddel voor het bereiken van het gewenste volwassenheidsniveau. Deze interne waakhond en controleur kijkt namelijk vooral in de achteruitkijkspiegel.

Het herinrichten van de organisatie en zorgen voor betere processen zijn echt zaken die afzonderlijk aandacht behoeven, zo lichtte de controlerend accountant toe.